Kadir Aydemir
Şiir, şairin yaşam tanıklığıdır. O ki, doğanın kutsal müziği eşliğinde, imgeler yaratır. Peki şiirin dayanaklarından biri olan ve gerektiğinde sıradan bir kaldırım taşı ile bir kadının örülü saçlarını birleştirebilen, aklın sınırlarını zorlayan imge nedir?
Aristo’ya göre tarihle felsefe arasında yer alan şiirin dayanağı olan biricik “şey”dir imge. Şairin yaratı sürecinde yalnızlığın ve yaşamın giriftliğinin etkisiyle hayal gücünü de zorlayıp ortaya çıkarttığı “öz”dür, şiirsel uyumun gerekliliğidir. “Şair bir ‘arzular insanı’dır. Evet şiir gerçekten de arzudur. Ancak bu arzu, mümkün olanın veya olabilirin sınırları içinde söylenmez. İmge ‘olmayabilirin’ değil, olanaksızın arzu edilmesidir: Şiir de gerçekliğe susayış. Arzu, her zaman uzaklıkları yok etmek ister. İmge, arzunun insanla gerçeklik arasına uzattığı köprüdür…” Bu tanım Octavio Paz’ın. Görüldüğü gibi o da imgeye karşı gerçeküstü bir bakışa sahip. Kısa bir tanımda bile imge yaratmanın sonsuz olabileceğini veriyor okura. Çağdaş dünya şairlerini incelediğimizde çoğunun şiir ve onunla ilintili konular üzerine yazılanları yalınkat buldukları görülür. Çünkü onlara göre şiir üzerine yazılan her şey görecedir, şiir gibi imgenin de tanımı çok çeşitlidir. Örneğin Mayakovski, Şiir Nasıl Yazılır? adlı yapıtında imge üzerine şu notları almıştır:
“Şiirde en yüksek anlatımcılık tonunu tutturmanız gerekir. Bu anlatımcılığın en dikkate değer araçlarından biri imgedir; ama çalışmanın başında toplumsal buyruğa verilen o ilk, belirsiz yanıt biçiminde beliren temel, görsel imge değildir bu. Hayır, ben bu temel imgenin biçimlenmesine katkıda bulunan yardımcı imgelerden söz ediyorum. Bu yardımcı imgeler çağdaş şiir yöntemlerinden birini oluşturur…
– İmge yaratmanın en ilkel yollarından biri karşılaştırmadır.
– İmge yaratmanın en yaygın olarak benimsenen yolu eğretileme kullanmaktır; başka bir deyişle o âna dek yalnızca belli şeylerle ilgili sayılan özellikleri başka sözcüklere, nesnelere, olgulara ve kavramlara aktarmaktır.
– İmge yaratmanın bir yolu, inanılmaz olayları ve gerçekleri abartmayla güçlendirerek anlatmaktır.
– İmge yaratma yolları da bütün şiir araçları gibi, okurun şu ya da bu imge biçimiyle ne derecede içli dışlı ya da yüz göz olduğuna göre değişir. Bunun karşıtı olan ilkeye göre de imge yaratabilirsiniz. Bu kez imge, imgelem yoluyla söylenenlerin anlamını genişletmez; tersine sözcüklerin yarattığı izlenimi bile bile daraltılmış bir çerçeveye sıkıştırmaya çalışır. Örneğin benim eski şiirim ‘Savaş ve Evren’de olduğu gibi:
‘Çürüyen, kokuşan vagonda kırk adam vardı-
Oysa yalnızca dört bacak.’
Şair, yukarıdaki dizelerini sayısal yapı üzerine kurmuştur. Dizelerde de görüldüğü gibi imge zor tanımlanan, saydam bir sıvı gibi bulunduğu yüzeyin şeklini alan bir yapıdadır. Peki şiirde imgenin yeri nedir?
Şair, dizelerini ve anlatımını sağlamlaştırmak için kullanır imgeyi. Şiir, imgesiz yazılamaz değil elbet. Sadece yoğun imgeli şiirler de yaşamdan oldukça uzak bir yerde durur. Örneğin Garip şiirine baktığımızda sokaktaki insanın günlük yaşam kavgasının sade bir dille -konuşulan dile fazla bir şey eklemeden- verildiğini görürken İkinci Yeni şiirinde bu havanın tersi bir rüzgâr vardır. Bu şiirde imge, artık yavaş yavaş koltuğuna oturmuştur.
İmge düşsel bir patlamadır. Yürürken, okurken, hatta uykudayken bile yaşanabilir, daha sonra da kâğıda geçirilebilir. Bir patlama, yıldırım hızıyla gelir ve yakalar şairi. Bilinçaltında yavaş yavaş filizlenir, bir gün bir yerde toprağından sıyrılıp çıkar.
Yaratılan imgenin daha önce kullanılmış olması şair için tehlikelidir. Tekrara düşmemek ve taze sözcükler kullanmak gereklidir. Yoksa şiir, bir derlemeden, bir tekrardan öteye gidemez ve şiir için gerekli sesi çıkaramaz. Kullanılması düşünülen imge, şaire özgü olmalı, şairin sözcüklerine ve imgelerine kendini katma çabası sürmelidir. Çünkü şiir, içselleştirilen sözcüklerle yazılır. İmge de bu sözcüklerin dilde sürekli parlayıp sönen bilenmiş kılıcıdır.
Şiir Oku dergisinin Mayıs-Haziran 1998 tarihli 14. sayısında yayımlanmıştır
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder